Copyright © Greenn Mile
by
5 Ocak 2013 Cumartesi

MENDEL GENETİĞİ























GEN:Karaktere etki eden DNA parçasıdır.

ALEL GEN:Biri anneden biri babadan gelen aynı karaktere etki eden genlerdir.

HOMOZİGOT(ARI=SAF IRK) GEN:Alel genlerin aynı olduğu gendir.ÖR:;aa,AA.

HETEROZİGOT(MELEZ=HİBİRİT) GEN:Alel genlerin farklı olduğu gendir.ÖR:BB,bb.

DOMİNANT(BASKIN=BAŞAT) GEN:Dış görünüşte etkisini gösterir.büyük harflerle gösterilir.

RESESİF(ÇEKİNİK) GEN:Dış görünüşte etkisi gizlidir.Küçük harfle gösterilir.

FENOTİP:Dış görünüşümüzde ortaya çıkan durumdur.

GENOTİP:Genlerimizle ilgili olan durumdur.

Canlılardaki karakterlerin oluşumunu, yavru döllere geçişini ve canlılarda gözlenen çeşitliliğin nedenlerini inceleyen bilim dalına genetik veya kalıtım denir. Canlıların sahip oldukları, anne veya babalarından aldıkları özelliklere kalıtsal özellikler denir. Saç rengi, saç şekli, göz rengi gibi.
Canlının kendi yaşamını ve vücudunu etkileyen özelliklere kalıtsal olmayan özellikler denir. Kilo, saç uzunluğu gibi. Kalıtsal özellikler anne ve babadan yani atalardan yavrulara sadece üreme olayı ile geçebilir.



Resimlerde görüldüğü gibi canlılar birbirleriyle aynı özellikleri taşımaz. Aynı anne babanın çocuğu olmamıza rağmen, kardeşlerimizle bile birbirimize tam olarak benzemeyiz.( Tek yumurta ikizleri hariç ) Canlıların farklı olması değişik karakterlere sahip olmalarıyla ilgilidir. Örneğin, saç şeklinin kıvırcık ya da düz olması, göz renginin yeşil ya da kahverengi olması gibi.

Mendel’ in Çalışmaları


Yavruların anne babaya benzemesi ama onların aynısı olmaması, yıllardır bilim insanlarının sorgulayıp araştırma yaptığı konulardan biridir. Bu bilim insanlarından biri de Gregor Mendel’ dir. Mendel ( 1866’da Mendel Kanunları’ nın keşfedilmesi)  bezelyeler üzerinde yaptığı çalışmalar ile bugünkü genetikçilere önderlik etmiştir. Bunu 1905’te gen, genotip ve fenotip terimlerinin kullanılması izler.1906’ da ise William Bateson ilk kez genetik terimini kullanır.1949yılında kalıtsal hastalık olduğu belirlenmiş orak hücreli anemi hastalığı ve 1959’da insan kromozomlarındaki anormallikler keşfedilmiştir.1986 yılı insan genlerinin klonlanması ve günümüzde ise bilim insanları 1988’ de başlayan İnsan Genom Projesi’ni tamamlamaya çalışmaktadır.
Mendel’in bezelyeler üzerinde yaptığı çalışmalardan çıkardığı sonuçlar bütün canlılar için genelleştirilmiş ve geçerli olmuştur.


Mendel’ in bezelye bitkisini kullanma nedenleri

* Çabuk döl vermeleri
* Yetiştirilmesinin kolay olması
* Dişi ve erkek organın aynı çiçekte olması
Bezelyelerdeki dişi ve erkek organlarının taç yapraklar ile sarılı olması (Bu nedenle yabancı tozlaşma yapmaz.)
* Çok çeşitli özelliklere sahip olmaları ( yuvarlak-buruşuk tohum, sarı-yeşil tohum, mor- beyaz çiçekli bezelye gibi )


Mendel’ in yapmış olduğu ilk çalışma
           
Mendel deneylerine başlarken incelediği karakter açısından zıt özellik gösteren saf döl (arı döl) bireyler seçmiştir. Ata canlıdan birinin çiçeğindeki olgunlaşmış erkek organın başçığını keserek bu bitkinin kendi kendini döllenmesini engellemiştir. Daha sonra zıt özellik gösteren başka bir çiçeğin erkek organlarının daha önce erkek organları alınmış çiçeğin tepeciğine taşımış ve yapay olarak döllenmenin gerçekleşmesini sağlamıştır. Bu uygulama sonucu oluşan yeni bireylerin ana ve babadan yalnız birine benzediğini gözlemiştir.


Mendel Deneyi

Mendel uzun bezelye ile kısa bezelyelerin saf döllerini tozlaştırdığında birinci kuşağın tümünde uzun bezelyeler elde etti. Birinci kuşakta elde ettiği bezelyeleri kendi aralarında tozlaştırdığında ise oluşan bezelyelerin ¾’ ünün uzun , ¼ ‘ünün ise kısa olduğunu gördü. Mendel, yaptığı bu çalışmalarda bezelyelere ait farklı özelliklerin(tohum sekli, çiçek rengi gibi) birinci kuşaktan ikinci kuşağa nasıl aktarıldığını göstermiş ve kalıtımın temel ilkelerini keşfetmiştir.

Peki Mendel Nasıl Bir deney yapmıştır?

                Mendelin yaptığı çalışma

Saç rengi, saç şekli, dil yuvarlama gibi özellikler çevremizdeki bireyler arasında farklılık göstermektedir. Bu özellikler kalıtsal olup bir önceki kuşaktan bir sonraki kuşağa aktarılan özelliklerdir. Bu özellikler bir sonraki kuşağagenlerle aktarılır. Kalıtsal bilgileri taşıyan genler üreme hücreleri ile yavru canlıya geçer.

Genler harflerle gösterilir. A, a, B, b gibi.

2n kromozomlu canlıların tümünde her karakter için iki gen bulunur. Aynı karaktere etki eden genler anne ve babadan gelen belirli kromozomların karşılıklı bölgelerinde bulunur.
Bu genler birbirinin aynısı olabileceği gibi farklı da olabilir.
AA, bb, Bb, Aa

Karakterle ilgili aynı genleri taşıyan bireylere saf döl, farklı genleri taşıyan bireyleri taşıyan bireylere ise melez döldenir.
AA, BB --------à Saf Döl (homozigot)
Aa, Bb  --------à Melez Döl (Heterezigot)

Her organizma türü kendine özgü sayı ve çeşitte genlere sahiptir. İlk kuşakta kendi özelliklerinin ortaya çıkmasına neden olan genler baskın genlerdir(Dominant). Baskın genle birlikte bulunduğu zaman kendi özelliğini gösteremeyen genler ise çekinik genlerdir (Resesif). Genler harflerle ifade edilir. Büyük harf baskın geni aynı harfin küçüğü çekinik geni temsil eder.Bir organizmanın fenotipinin meydana gelmesini sağlayan genetik yapıya genotip,canlıların dış görünüşünde gözlemleyebildiğimiz özelliklere fenotip denir.

Genetik
Yapının
Gösterimi
(GENOTİP)

Genlerin Görünümdeki Etkisi
(FENOTİP)

UU

Mor çiçekli bezelye         

Uu

Mor çiçekli bezelye         

uu

Beyaz çiçekli  bezelye     


Bezelye Bitkilerinde Olan Bazı Özellikler

Karakter
Baskın özellik
Çekinik özellik
Tohum şekli
Buruşuk
Yuvarlak
Tohum rengi
Yeşil
Sarı
Meyve rengi
Yeşil
Sarı
Gövde uzunluğu
Kısa
Uzun


İnsanlarda Olan Bazı Özellikler

Karakter
Baskın özellik
Çekinik özellik
Saç rengi
Siyah Saç
Sarı-Kahverengi Saç
Saç şekli
Kıvırcık saç
Düz saç
Kulak memesi
Normal
Yapışık
Dil yuvarlama
Dil yuvarlayabilme
Dil yuvarlayamama
Göz rengi
Siyah ve kahverengi göz
Mavi ve yeşil göz


Çaprazlama
Üreme hücrelerindeki kromozomların üzerinde bulunan genlerin birleşmesine çaprazlama denir.

Örnek:
1)     Saf döl yuvarlak tohumlu bezelye ile saf döl buruşuk tohumlu bezelye çaprazlanıyor.
      a) İlk kuşakta oluşan yavruların genotip ve fenotipi nasıldır?
      b) İlk kuşakta oluşan yavrular çaprazlandığında oluşan yavruların genotip ve fenotipi nasıldır?
      c) İkinci kuşakta oluşan yavruların yuvarlak tohumlu olma olasılığı nedir?( Bezelyelerde yuvarlak tohumlu bezelye buruşuk tohumlu bezelyeye baskındır)

Çözüm: a,b)


Fenotip
Yuvarlak
Buruşuk
Genotip
YY
Yy

İlk dölde oluşan yavruların genotipi
                    
Yy
İlk dölde oluşan yavruların fenotipi

Çözüm: c)

Fenotip
Yuvarlak
Yuvarlak
Genotip
Yy
Yy



İkinci dölde oluşan yavruların genotipi
                    




YY       Yy         Yy      yy


İkinci dölde oluşan yavruların fenotipi
              

0 yorum:

Yorum Gönder